skip to main content
Het verstilde roomse leven op begraafplaats Buitenveldert

Amsterdam breidt in de zeventiende eeuw langzaam uit. Na de drooglegging van de Buitenveldertse polder in 1634 trekken steeds meer gegoede Amsterdammers naar boerenwoningen of buitenplaatsen in dit gebied. Die bewoners lijken qua achtergrond niet helemaal representatief voor de inwoners van de stad. Een verslag van de kerk spreekt van een ‘vrij dichte, katholieke bevolking’. Aan de Amstelveenseweg (nu vlak bij de onderdoorgang onder de A10 Zuid) nemen ze in 1672 een katholieke schuilkerk in gebruik, vermoedelijk oogluikend gedoogd door het stadsbestuur. Ze organiseren er ruim 150 jaar hun kerkdiensten, tot 1835. Dan is de kerk aan vervanging toe. Het katholieke geloof is dan al meer geaccepteerd, de Sint Augustinusparochie krijgt een nieuw gebouw op dezelfde plek. Daarachter komt een begraafplaats. Een kale vlakte met dunne boompjes en in het eerste jaar veertien graven.

Eduard Cuypers

In 1906 zijn die bomen al een stuk dikker en de hoeveelheid graven verveelvoudigd, als een groot architect metingen komt doen voor een nieuw te bouwen familiegraf. Eduard Cuypers is een neef van Pierre Cuypers, de ontwerper van het Rijksmuseum en het Centraal Station. Eduard, geboren in Roermond, kon bij zijn oom in de leer toen die het Rijks bouwde, en zette niet lang daarna een eigen praktijk op. Tegen de tijd dat de familie Wiegman-Dobbelmann hem vraagt voor een grafmonument, is hij een gevestigd architect met een succesvol bureau. Hij heeft dan stations, kantoren en bankpanden door het hele land gebouwd en een hele reeks woningen voor welgestelde families in Amsterdam.

Eye Catcher

Voor het grafmonument op de begraafplaats Buitenveldert werkt de katholieke architect samen met een andere kunstenaar, beeldhouwer Emil van den Bossche. Samen ontwerpen ze een familiegraf dat wordt geplaatst na het overlijden van Theresia Johanna Theodora Marie Dobbelmann, dochter van een succesvolle Nijmeegse zeepfabrikant en echtgenote van een Amsterdamse bankier. Het wordt een graf van statuur voor een familie van statuur, dat bol staat van de katholieke symboliek. De heilige Theresia met een aureool vol engelenhoofdjes, een rouwstoet van kinderen, martelaars en heiligen en lantaarns die moeten gidsen naar het hiernamaals. Het is een aaneenschakeling van beelden die symbool staan voor de vergankelijkheid, zo legt funerair erfgoedspecialist Leon Bok uit. Het groots opgezette graf, met elementen van de jugendstil, is een ware eye catcher, zowel in formaat, beeld en detail, als in ligging. Ten tijde van de bouw ligt het graf in het verlengde van de kerk aan de Amstelveenseweg. Het springt in het oog bij iedereen die de begraafplaats betreedt.

Carl Romme

In de loop van de vorige eeuw verandert er wel het een en ander op het terrein. De Augustinusparochie krijgt in 1935 twee kilometer zuidwaarts een nieuwe kerk (nu Amstelveenseweg 965). Het kerkje naast de begraafplaats doet nog tot 1994 dienst als kapel en aula, maar wordt gesloopt tijdens een herinrichting. De ingang van het terrein gaat dan naar de Fred. Roeskestraat, waardoor het familiegraf Wiegman-Dobbelmann ineens een stuk minder prominente plek heeft. Wel wordt er in 1980 nog een prominent figuur bijgezet: politicus Carl Romme, fractievoorzitter van de KVP van 1946 tot 1961, ligt begraven in de kelder onder het monument van zijn schoonfamilie. Romme was een van de bekendste katholieke politici van de vorige eeuw. Onomstreden was hij niet, invloedrijk des te meer.

Rijksmonument

Romme versterkt nog iets meer de rol van het monument als katholiek hoogtepunt in een protestantse stad. Iets wat misschien snel voorbijgaat aan de nietsvermoedende, ontzuilde bezoeker van de 21ste eeuw, maar wat in 2005 wel de belangrijkste reden was om het graf tot Rijksmonument uit te roepen. De ruis van de A10 en de omliggende hoogbouw proberen je aandacht naar het heden te trekken, maar wie met aandacht kijkt naar de vele overdadige graven en de geschiedenis ervan een beetje kent, zal inzien dat deze begraafplaats meer is dan een mooie strook groen in een steeds dichter bebouwde buurt.

Dit is de zesde aflevering in een serie over Rijks- en gemeentelijke monumenten in en rond Zuidas. De eerste aflevering ging over de Thomaskerk. De tweede over de oude rechtbank. De derde over de Europahal. De vierde over het Burgerweeshuis. De vijfde over de Rietveld Academie.

Tekst: Jort van Dijk

Geef uw mening

Perkamentus antiquarius

In mijn blog: 'Buitenveldert; een stadswijk verzameld' geef ik a.d.h.v. mijn bibliofiele collectie een overzicht van de geschiedenis van dit (thans) Amsterdamse stadsdeel. Talrijke bijzondere en zeldzame publicaties worden genoemd en getoond waaronder (integraal) het oudste begraafplaatsreglement van de R.K.-begraafplaats Buitenveldert uit 1902 (alsmede dat van 'Zorgvlied' a/d Amstel). Lees: http://perkamentus.blogspot.com/2020/05/buitenveldert-een-stadswijk-verzameld.html

M.Algra, Face to Face Olympisch Kwartier

Mooie serie! dank. En hier de katholieke roots van begraafplaats Buitenveldert. Ik stond als buurtblogger laatst stil bij allerlei sculpturen op begraafplaatsen in Zuid. Op mijn blog FACE TO FACE OLYMPISCH KWARTIER en maakte een videomontage van de kunstfoto's. " Buitenveldert" levert daarbij veel voorbeelden op. Het is dit weekend notabene Begraafplaatsenweekend. 😉 Blog: "Ik vergeet de tijd. A dieu": https://wp.me/p5FQtR-3PO Video "Grafkunst in Zuid", los te zien op Youtube of Facebook: https://www.facebook.com/238292489687703/posts/1677686389081632/

Jacobus.p Jongkind

Jammer dat u het graf van Wim Sonneveld in dit verhaal ontbreekt.

Anton Wesselingh

En wat te denken van het graf van de beroemde Amsterdamse componist Alphons Diepenbrock (1862-1921)?