skip to main content
Een duik in het verhaal achter de oude rechtbank

Het eerste kantongerecht bevond zich aanvankelijk aan het Kleine Gartmanplantsoen, maar groeiende criminaliteit en ruimtegebrek maakten een verhuizing noodzakelijk. Het oog van de Rijksgebouwendienst viel op het gebied tussen de Prinses Irenestraat en de Fred. Roeskestraat, dat oorspronkelijk was bedoeld voor woningen. Met een ontheffing ging die bestemming van tafel en was er ruimte voor de bouw van een van de eerste grote gebouwen in wat we nu kennen als Zuidas.

In aanbouw rond 1974

Architect Ben Loerakker

Het ontwerp voor de rechtbank was in handen van Ben Loerakker, een jonge architect die zijn strepen in de jaren daarvoor had verdiend aan de andere kant van het Beatrixpark. Tien jaar lang was hij daar namelijk betrokken bij de uitwerking en totstandkoming van de eerste drie delen van het RAI-complex. Eerst als chef tekenkamer, daarna als hoofd van het bouwbureau. Na zijn bijdrage aan de RAI werkte Loerakker aan een aantal kleinschalige projecten, totdat hij door architecten Jan Verster en Tjeerd Dijkstra werd benaderd voor een ontwerp voor het nieuwe kantongerecht. Hun maatschap dreigde die grote opdracht te verliezen vanwege personele problemen en de hoop was dat Loerakker dit kon voorkomen. De druk was groot, maar hij leverde in drie maanden tijd een goedgekeurd voorlopig ontwerp. Tussen 1972 en 1975 verscheen vervolgens ‘kantongerecht Parnas’ als een van de eerste gebouwen op de nog lege vlaktes aan de zuidkant van de stad.

1990

Centrale hal

Dit is meteen een van de redenen dat dit gebouw sinds 2013 de status van gemeentelijk monument heeft. Een andere reden – en minstens zo belangrijk – is de opzet van het gebouw: een hoge toren van acht verdiepingen voor kantoorruimtes en twee lagere delen aan de noord- en westkant met daarin de rechtszalen. Het is een duidelijke weergave van de scheiding van de verschillende functies in het pand. Iets wat in het oude kantongerecht aan het Kleine Gartmanplantsoen veel meer door elkaar heen liep. Het was een breuk met traditie en een bron van inspiratie voor latere overheidsarchitectuur. Zoals ook nu bij de nieuwe rechtbank.

Een heel ander Zuidas in 1974

Verbinding

Ook is het ontwerp representatief voor de manier waarop menselijke relaties en ontmoeting centraal stonden in dit soort grote, publieke gebouwen uit de jaren zeventig. Het bijzondere is dat Loerakker die ideeën van samenkomen en ontmoeten wist te verwerken in een gebouw waar juist ook een scheiding moest zijn tussen de rechterlijke macht en de burger. Hoe hij dat heeft gedaan blijkt als je in de centrale hal staat: een enorme, open ruimte van drie verdiepingen. Als bezoeker mag je weliswaar niet overal komen, maar je ziet de bedrijvigheid boven je hoofd. Zo ontstaat een verbinding tussen medewerkers en bezoekers. Deze subtiele balans tussen verbinding en scheiding van mensen is vormgegeven in een verder heel pragmatisch ontwerp. Loerakker bouwde de ruimtes op in even delen van 16 bij 10 meter, waarbij hij gebruikmaakte van goedkope materialen als beton, onbeschilderd hout en aluminium.

1976. Links het gerecht, rechts de NMB

Hoogbouw en advocatenkantoren

Ontwerper Willem Sandberg woonde in een van de ‘verfdoosjes’ tegenover het gebouw. In februari 1975 schreef hij dat hij genoot van de constructie van ‘het enige bouwwerk waar ik vanaf mijn balkon met groot plezier naar kijk’. Of andere bewoners ook oog hadden voor de ‘wijze waarop het hele gebouw even van de grond gelicht schijnt’, valt te bezien. Wat ze ongetwijfeld wel merkten, was de manier waarop hun buurt in die tijd begon te veranderen. De binnenstad raakte vol en bedrijven die grote kantoorruimte nodig hadden, bouwden die aan de randen van de stad. Het kantongerecht was een van de eerste gebouwen aan de zuidrand, samen met het kantoor van de NMB (De Nederlandsche Middenstandsbank, nu het complex Atrium) en Papierfabriek Van Gelder Zonen. Alle drie de gebouwen gingen voor Amsterdamse begrippen flink de hoogte in. Daarnaast zorgde de aanwezigheid van het kantongerecht voor de vestiging van verschillende advocatenkantoren in de buurt. In eerste instantie werden die vooral gebouwd in de strook tussen de Prinses Irenestraat en de Strawinskylaan.

Nu

Geen entree

Inmiddels lijkt kantongerecht Parnas zich een beetje te verstoppen in de schaduw van het nieuwe rechtbankgebouw. Dat komt ook door het ontbreken van een entree aan de Parnassusweg. Het oorspronkelijke idee was om een gezamenlijke entree te bouwen aan de achterkant van het pand, waar een gebouw van de Raad voor de Kinderbescherming moest komen. Dat kwam er echter nooit en het gebied werd later volgebouwd met andere panden voor justitie. Het was Ben Loerakker zelf die deze gebouwen ten zuiden en westen van het kantongerecht ontwierp. In de jaren tachtig werden vier kantoortorens toegevoegd, in de jaren negentig een aantal extra zittingzalen, een nieuwe entree en een luchtbrug. Een groot deel van dit Parnas-complex heeft nu plaatsgemaakt voor de nieuwe rechtbank.

De nieuwe rechtbank

‘Zijn beste gebouw’

Ben Loerakker was nog betrokken bij veranderingen in de Kinkerbuurt, de ontwikkeling van Almere en Lelystad en ontwierp onder meer winkelcentra en politiebureaus door het hele land. Geen van die ontwerpen had echter de impact van het gebouw aan de Parnassusweg. In de woorden van architectuurhistoricus Jeroen Schilt: ‘Hij heeft met zijn eerste grote gebouw meteen zijn beste gemaakt.’ Een gebouw dat gelukkig nog lang overeind zal blijven en vermoedelijk een steeds opvallender zal worden in Zuidas. Een betonnen bastion van de jaren zeventigarchitectuur dat, dankzij die ontheffing een halve eeuw geleden, heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van de buurt als een centrum voor hoogbouw en juridische dienstverlening.

Dit is de tweede aflevering in een serie over Rijks- en gemeentelijke monumenten in en rond Zuidas. De eerste aflevering ging over de Thomaskerk.

Auteur: Jort van Dijk

Geef uw mening

Bernard

Interessant en mooi geschreven artikel!

Bert Bus

Het kantongerecht kwam veel later dan de vermelde "eind jaren zestig".De Fred.Roeskestraat bestond overigens toen nog niet,want de Prinses Irenestraat liep door tot aan de kruising met de Amstelveenseweg. De ingang van het gebouw lag dan ook aan de Parnassusweg.

Michel Didier

Gebouwd van 1969-75.

Redactie

Terecht punt Bert. We hebben de tekst in de inleiding een klein beetje aangepast.

Jan

Toen Ben Loerakker aan het RAI-complex werkte was dat bij architect Alexander Bodon die ook restaurant Halve Maan in het Gijsbrecht van Aemstelpark heeft ontworpen. Het RAI-complex was het bekendste werk van Bodon, net zo als dat de rechtbank van Loerakker nu is. De naam van het bureau werd - tijdens de bouw veranderd in - architektengroep Verster, Dijkstra, Loerakker en in 1975 in bv architektengroep VDL.

Jan

Ik las vandaag een overlijdensbericht van Ben Loerakker in de krant. Hij is bijna 90 jaar oud geworden.

Daniel

Volgens mij mist er een gebouw in het rijtje met "de eerste gebouwen aan de zuidrand": Het Academisch Ziekenhuis der Vrije Universiteit stond er al in 1964. Er zijn foto's van een ziekenhuis waar nog koeien in de "tuin" staan de grazen :-) Overigens lees ik deze stukje steeds met heel veel plezier

Rutger

Leuke serie! Ik ben ook benieuwd wat de nieuwe bestemming wordt van deze 'oude' rechtbank. Overigens zijn die 'verfdoosjes' tegenover de rechtbank ook Rijksmomumenten, ook een aflevering waard :).

Redactie | Amsterdam Zuidas

Beste Rutger, we komen nog met een artikel over 'de verfdoosjes'. Leuk dat je het zo waardeert en dank voor de tip.

Noelle van Wittenberghe

De oude rechtbank blijft een onderdeel van de rechtbank. Vooral arbeidsrechtelijke- en familiezittingen vinden daar ook in de toekomst nog plaats als ik het goed heb begrepen